ICAR 8: Geen kinderen in tehuizen

In juli werd in Minneapolis dé grote adoptieconferentie gehouden: de 4-daagse internationale adoptie onderzoeksconferentie ICAR8. Het overkoepelende thema wees eigenlijk terug van Een van de grote onderwerpen ging over waar interlandelijke adoptie destijds eigenlijk voor gestart is: geen kindertehuizen, maar een gezin voor een kind dat niet bij eigen ouders kan wonen.

Interlandelijke adoptie in Nederland is nu verboden. De laatste jaren ging het nog maar om kleine aantallen kinderen die naar Nederland kwamen omdat er in hun eigen land geen opvang in een gezin kon worden gevonden. Vaak gaat het dan om kinderen die opgevangen zijn in een tehuis. En dat is nou precies wat niet goed is voor kinderen en vooral niet voor kinderen onder de drie. Dat werd ook in dit congres weer door verschillende presentaties bevestigd. 

Geen kindertehuis maar een gezin

In eerdere ICAR conferenties zagen we het bevestigd in onderzoek na onderzoek: verblijf in een tehuis, vooral in de eerste jaren waar een kind superafhankelijk is van zorg, schaadt een kind op allerlei terreinen: gezondheid, groei, ontwikkeling van het brein, IQ, hechting, om maar wat te noemen. Dit kon worden vastgesteld door kinderen in tehuizen te vergelijken met kinderen bij hun eigen ouders. In studies waarbij kinderen vanuit tehuizen in liefdevolle gezinnen werden geplaatst leerden we dat dit heel veel kon herstellen, waarbij hoe vroeger in een gezin hoe beter van wezenlijk belang was. En de permanentie van een adoptiegezin gaf een veel betere kans op herstel dan pleeggezinnen, waar vaak overplaatsing van gezin naar gezin plaatsvind en dat stopt bij volwassenheid. In overzichtspresentaties uit lange termijn studies blijkt nu ook dat een aantal management functies in het brein tot in de volwassenheid beschadigd zijn. Dus: zo mogelijk geen tehuis. Veel landen, inclusief Nederland hebben dan ook de VN-richtlijnen voor Alternatieve Zorg ondertekend, die aangeven dat kinderen niet in een tehuis, maar in een gezin moeten opgroeien. Dat is ook een recht dat valt onder de Rechten van het Kind. 

In laag- en middel inkomen landen

ICAR8 had als thema hoe adoptie past binnen een goed kinderbeschermingssysteem. Daarmee was nu specifiek veel aandacht voor beleid in landen van waaruit oorspronkelijk veel kinderen geadopteerd werden, en waar men nu probeert kinderen een gezin in plaats van een tehuis te bieden. De presentaties lieten zien dat men daar volop mee bezig is, maar dat het niet meevalt. Deze ‘deïnstitutionalisering’ vraagt veel tijd, middelen, strategische planning, nieuwe wetten, betrokkenheid van kerk en stamhoofden, en van grote fondsen. Hiermee moet enerzijds voorkomen worden dat kinderen uit huis geplaatst moeten worden, en anderzijds moeten – net als bij ons – adoptie en pleegzorg ontwikkeld worden en adoptie- en pleegouders worden voorbereid en ondersteund. Want – en dat bleek opnieuw uit meerdere presentaties: een goede relatie en warme zorg van het alternatieve gezin is de toverstaf waarop kinderen kunnen herstellen en betere kansen krijgen in het leven. 

Drempels

En er zijn andere belemmering: In sommige landen is er een wantrouwen rond adoptie, gegroeid vanuit wantrouwen ten opzichte van interlandelijke adoptie en verwacht ook de hoge kosten die verbonden zijn aan interlandelijke adoptie. In sommige landen is de bloedband zo belangrijk, dat adoptie of pleegzorg cultureel niet geaccepteerd wordt. En – net zoals meerdere interlandelijk geadopteerden documenten uit het land van oorsprong missen - missen ook veel kinderen in laag- en middeninkomenslanden die. En als er lokale aspirant adoptie- of pleegouders zijn, dan moeten ook zij er rekening mee houden dat het vaak gaat om Special Needs plaatsingen: oudere kinderen, broers en zussen samen, of kinderen met een beperking. En vooral de opvang van de laatste groep is zorgelijk. Zoals een presentator uit Moldavië zei: ‘voor gezonde kinderen is een tehuis bij ons een tijdelijke maatregel, voor kinderen met een beperking een permanente’. Ze was er echt verdrietig van.

Mooie initiatieven

Er werden wel mooie initiatieven getoond: Katholieke zusters in Kenya die eerst werkten in tehuizen, maar zich nu inzetten voor het plaatsen van kinderen in gezinnen. Een tehuis in Sierra Leone dat nu dient als een lokaal ondersteuningscentrum voor gezinnen, met programma’s over hechting en opvoeding, om zo te voorkomen dat kinderen uit huis geplaatst moeten worden. In Oost-Afrika probeert het project Spoon de veel voorkomende ondervoeding in kindertehuizen tegen te gaan. Children First Software van Both Ends Believing probeert een goed registratiesysteem voor kinderen op te zetten, zodat duidelijk wordt waar ze zijn, welke documenten ze missen, en of ze nog familie, broers, zusjes of grootfamilie hebben en of iemand voor ze kan zorgen. Daarnaast maken ze een registratiesysteem met een pool aan mogelijke adoptie- of pleegouders, waar vanuit de kinderen gematcht worden. Zo mogelijk in eigen land, maar als er niemand gevonden wordt, is het ook duidelijk of er kinderen zouden zijn die gebaat zouden zijn met een gezin via interlandelijke adoptie. 

Want dat is ook duidelijk: niet in alle landen kunnen momenteel kinderen in gezinnen in hun eigen land opgevangen worden. En er leven -ondanks de goede bedoelingen- nog steeds veel kinderen in kindertehuizen.